Reactie op Yannis Karamitsios

Leo Klinkers, Federale Alliantie van Europese Federalisten (FAEF)
29 september 2019

Inleiding
Op 27 september 2019 plaatste Yannis Karamitsios een belangrijke post op Facebook. In het kort komt zijn betoog hierop neer:

• President Trump zal niet uit zijn ambt worden ontzet om de eenvoudige reden dat er geen tweederdemeerderheid in de Senaat is.
• De Senaat bestaat uit twee senatoren per staat. Dus, een totaal van 50×2=100 senatoren.
• Twee senatoren per staat - ongeacht de grootte en het aantal inwoners - had misschien een goede reden voor de oprichting van de federatie van de VS in 1787-1789, maar moet nu worden beschouwd als een achterhaalde zaak, waardoor Trump niet uit zijn ambt kan worden ontzet.

Dat een meerderheid van de Republikeinen in de Senaat hoogstwaarschijnlijk niet zal samenwerken met het Huis van Afgevaardigden om Trump af te zetten, wordt echter niet veroorzaakt door het feit dat elke staat twee senatoren kan leveren, maar door iets anders. Dat maakt Karamitsios' kritiek niet minder correct. Zijn constatering dat er iets mis is met die Senaat is om een andere reden juist. Dat heeft niets te maken met het feit dat Amerika een federatie is, noch met het feit dat elke staat, ongeacht zijn grootte en inwonertal, twee senatoren naar de Senaat stuurt. De oorzaak ligt elders.

De samenstelling van de Amerikaanse Senaat
In 1787 kozen de grondleggers van de Conventie van Philadelphia bij het opstellen van 's werelds eerste federale grondwet voor een representatief stelsel met twee kamers: een Huis van Afgevaardigden en een Senaat. Het Huis van Afgevaardigden moest de burgers vertegenwoordigen. De Senaat zou optreden als vertegenwoordiger van de staten. Dit is één voorbeeld van waarom de Amerikaanse grondwet briljant is. De Founding Fathers wisten uit Aristoteles dat men de besluitvorming door het volk moest organiseren via een systeem van volksvertegenwoordiging. Van Althusius hadden ze geleerd hoe je een federale staat kunt creëren vanuit het volk. Maar omdat zij buitengewoon bang waren dat volksvertegenwoordigers zich op den duur als alleenheersers zouden gaan gedragen, net als de koning van Engeland, die zij in 1776 in de Onafhankelijkheidsverklaring hadden afgezworen, bedachten zij een specifieke uitwerking van de trias politica van Montesquieu - de scheiding der machten - namelijk de checks and balances. Ik ken geen enkele (federale) grondwet waarin een systeem van checks and balances voor de concrete toepassing van de trias politica zo ingenieus en consequent is geconcipieerd en in bindende regels is vastgelegd als in de Amerikaanse. Ik kan ze niet allemaal opsommen en mij beperken tot de wijze waarop ze in de samenstelling van de Senaat zijn toegepast.

De vertegenwoordigers van dunbevolkte staten in de Conventie maakten bezwaar tegen een samenstelling van de Senaat op basis van de omvang van de bevolking. De grote staten zouden dan een overwicht in beide kamers hebben, wat tot een vorm van onderdrukking zou kunnen leiden. Zij wonnen het debat. De Conventie besloot dat de parlementen van elke staat twee senatoren zouden aanwijzen, ongeacht de grootte van de staat en ongeacht de omvang van de bevolking. Dit is een voorbeeld van checks and balances: de kleine staten hoefden niet bang te zijn voor de overmacht van de grote staten. 

Amendement 17 van 1913 wijzigde dit systeem. Vanaf dat moment werden de senatoren niet langer door de parlementen gekozen, maar door het volk. In de European Federalist Papers Herbert Tombeur en ik vinden dit amendement geen verstandig besluit. Het amendement ondermijnde de oorspronkelijke bedoeling van het tweekamerstelsel. Het Huis van Afgevaardigden zou werken op basis van een mandaat van het volk, de kiezers. En de Senaat zou werken op basis van een mandaat van de parlementen van de staten. Een voorbeeld van een echte vorm van checks and balances. Door ook de senatoren te laten kiezen door de kiezers van een staat, is deze vorm van checks and balances opgeheven. Maar de delegatie van twee senatoren per staat is blijven bestaan, en dat aspect van checks and balances is behouden gebleven: in de Senaat kunnen de grote staten de kleine niet overstemmen wat hun aantal betreft.

In document 22 van onze European Federalist Papers bespreken wij de wijze waarop een Senaat is samengesteld op basis van een federale grondwet voor de Verenigde Staten van Europa die wij hebben opgesteld. Als u op de link klikt, kunt u ons betoog volgen in artikel II. Organisatie van de wetgevende macht / Afdeling 3. De Kamer der Staten-Generaal, of de Senaat. In de toelichting bij afdeling 3 kunt u zien waarom wij hebben gekozen voor acht senatoren, gekozen door de parlementen van elke lidstaat van de Verenigde Staten van Europa. Op die manier heeft Luxemburg evenveel zetels in de Senaat als Duitsland. Ik verwijs naar de link om u de hele redenering achter deze keuze te laten begrijpen.

Het Amerikaanse kiesstelsel
Het probleem dat Yannis Karamitsios terecht aanhaalt, wordt veroorzaakt door het verrotte Amerikaanse kiesstelsel. Het is gebaseerd op een districtenstelsel met het adagium: "the winner takes all". Degene die 51% van de stemmen krijgt, krijgt de vertegenwoordigers van alle kiezers van dat district. Via een systeem dat het kiescollege wordt genoemd, zullen zij later stemmen voor de presidentskandidaat van hun partij. Omdat het districtenstelsel leidt tot een systeem van twee partijen - dus zonder de mogelijkheid coalities te vormen met enkele partijen - zijn de overige 49% in wezen niet vertegenwoordigd. 

Dit heeft een naam gekregen: spoil system. Net als in het Verenigd Koninkrijk leiden verkiezingen op basis van een districtenstelsel tot een politiek monopolie. Zoals elk monopolie corrumpeert, zo is het ook met dit systeem van verkiezingen. De partij die aan de macht is, vernietigt wat de vorige regering van de andere partij had opgebouwd en begint weer van voren af aan. Het bederfsysteem staat tegenover het meritesysteem.

Sinds 1800 zijn in de Verenigde Staten tientallen pogingen ondernomen om dit kiesstelsel af te schaffen en over te schakelen op een stelsel van evenredige vertegenwoordiging via volksstemming. Elke wijziging van de grondwet in die zin is echter mislukt. 

Dat wil niet zeggen dat het verzet ertegen is gestopt. Toen George Bush de verkiezingen won via het districtenstelsel, bleek dat Al Gore zou hebben gewonnen als de volksstemming als basis was genomen. Hetzelfde gebeurde bij de verkiezing van Donald Trump. Op basis van de popular vote zou Hillary Clinton hebben gewonnen. Als gevolg van deze ontwikkeling is een tiental staten momenteel bezig met een tussenoplossing. Bij de volgende presidentsverkiezingen zullen zij, op basis van het districtenstelsel, ook gezamenlijk de uitslag van de popular votes bespreken. Op die manier proberen ze de nodige politieke druk op het huidige systeem op te voeren.

Wat is de kern van dit probleem?
Karamitsios ziet een verouderde manier om de Senaat samen te stellen als de oorzaak van de onwil of het onvermogen van de huidige Senaat om mee te werken aan de afzetting van de president. De oorzaak ligt echter in het ontbreken van verdedigingsmechanismen binnen de constitutionele en institutionele bouwstenen van een democratie tegen idioten, avonturiers, piraten en andere schurken die zich de procedures van de democratie eigen weten te maken. Elk land heeft hiermee te maken. Of het nu een unitaire staat is, of een federale staat, doet niet ter zake. Er is maar één vraag: zijn er voldoende grondwettelijke en institutionele verdedigingsmechanismen ingebouwd tegen degenen die, door de procedures van de democratie te manipuleren, naar het centrum van de macht kruipen om die democratie te ontmantelen? 

Dit sluipen naar het centrum van de macht door autocraten om die democratie te ontmantelen gebeurt nu in Amerika, maar ook in het Verenigd Koninkrijk. Maar niet alleen in deze twee staten. Het sluipt ook in Europa, veroorzaakt door het ontbreken van adequate verdedigingsmechanismen die politieke piraten ervan weerhouden de democratie tot hun eigendom te verklaren. Verkiezingen op basis van een districtenstelsel - met de "winner takes all" als leidend criterium - zijn voor de democratie hetzelfde als een computer zonder antivirusprogramma en zonder firewall. Daarom wordt het een "bederfsysteem" genoemd. 

Het bederf van dat systeem wordt nog versterkt door ten minste twee andere systemen. In de eerste plaats de "gerrymandering". Er is geen ruimte om dit in detail te beschrijven, maar in het kort: beide partijen - de Democraten en de Republikeinen - kunnen periodiek de grenzen van kiesdistricten zodanig aanpassen dat zij hun verkiezingswinst kunnen optimaliseren. En zo het verlies van de andere partij kunnen organiseren. Het protest hiertegen neemt toe. Ten tweede heeft de Hoge Raad bepaald dat het is toegestaan om het verkiezingsprogramma van de partij met grote sommen geld (superpacks) te financieren via een non-profit organisatie die een politieke partij steunt. Beide systemen dragen in ernstige mate bij aan het vergroten van het bederf van het bederfsysteem, omdat zij deuren openen die voor foute politici gesloten zouden moeten blijven. Ik verwijs graag naar een artikel van Matteo Laruffa met de titel "De institutionele verdediging van de democratie. 

In ons ontwerp voor een federale grondwet voor de Verenigde Staten van Europa hebben Herbert Tombeur en ik deze, en nog enkele andere, tekortkomingen in het Amerikaanse systeem verbeterd. Kortheidshalve verwijs ik naar mijn boek Soevereiniteit, veiligheid en solidariteit waarin dat model is opgenomen.

Dus, wat moet er gedaan worden?
Het is duidelijk dat ook de naoorlogse democratieën in Europa een identiteitscrisis doormaken. De autocraten rukken op. Wij staan voor de taak grondig na te denken over de noodzaak opnieuw te kijken naar de aard en de kracht van de ingebouwde mechanismen die onze democratieën moeten beschermen tegen overneming door verkeerde mensen. Dit is een belangrijke taak voor de politieke partijen. Net zoals we nu fijn afgestelde filters nodig hebben om zelfs de kleinste deeltjes plastic op te vangen en te verwijderen voordat ze de oceaan bereiken, zo moeten politieke partijen nieuwe filters ontwerpen (als het equivalent van antivirus- en firewallprogramma's) om te voorkomen dat de soevereiniteit van het volk door autocraten wordt vernietigd. 

Als niet-politieke federatie van federalistische bewegingen ziet de Federale Alliantie van Europese Federalisten (FAEF) het als haar verantwoordelijkheid haar kennis te delen met politieke partijen die bereid zijn hun eigen filtersysteem onder ogen te zien om schurken buiten de deur te houden. Daarbij laten wij - de FAEF - ons leiden door een weerlegging van de uitspraak van ex-president Bill Clinton: "It's the economy, stupid." Voor de rest van deze eeuw moet het adagium voor een verenigd Europa zijn: 

"Het is NIET de economie, domoor. Het is de soevereiniteit van het volk,
georganiseerd binnen een echte democratie, gebaseerd op een federale grondwet,
geratificeerd door het volk van Europa, volgens de regels van de rechtsstaat,
beschermd door grondwettelijk en institutioneel ingebouwde
afweermechanismen tegen autocratie."