Leo Klinkers, 25 mei 2019
Federale Alliantie van Europese Federalisten (FAEF)

De Europese Unie heeft een aantal lidstaten die niet bereid - of niet in staat - zijn hun begrotingsverplichtingen na te komen. Daarom zijn er financiële overdrachten van rijke naar arme lidstaten. Tegenstanders van een federaal Europa baseren hun standpunt op de stelling dat een federale regeringsvorm deze financiële overdrachten zou versterken. Welnu, precies het tegenovergestelde is waar. Juist met de oprichting van een federaal Europa kan er een einde komen aan de huidige conflictueuze situatie van financiële overdrachten van noord naar zuid.

Om dit te begrijpen moeten we teruggaan naar 1787, het ontstaan van de Verenigde Staten van Amerika. Na de Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 sloten de dertien voormalige koloniën een confederatie op basis van een verdrag, en bouwden elk hun eigen staat. Dat bleek geen succes. Ze hadden geen geld, geen goed bestuur, geen sterke buitenlandse betrekkingen en geen gemeenschappelijke verdediging tegen bedreigingen van buitenaf. Na elf jaar bleek dat het confederale verdrag de groeiende onderlinge spanningen niet kon voorkomen of oplossen.

In 1787 begon een groep van vijfenvijftig personen in de Conventie van Philadelphia met de uitvoering van een wettelijk mandaat van het confederale Congres om de fouten in dat Verdrag te corrigeren. Na twee weken kwamen zij tot de conclusie dat dit niet mogelijk was omdat het Verdrag zelf de oorzaak was van hun interne conflicten en hun zwakke geopolitieke positie. Zoals nu het geval is in de EU met het Verdrag van Lissabon.

De Conventie besloot op eigen gezag het Verdrag in de vuilnisbak te gooien en maakte 's werelds eerste federale Grondwet. In plaats van uit elkaar te vallen, werden het uiteindelijk vijftig soevereine staten, verenigd door een federale grondwet, met een onmiskenbaar sterke geopolitieke positie.

Om de steun van de burgers van de dertien conflicterende staten te krijgen voor toetreding tot de federale unie, legde de Conventie van Philadelphia de federale grondwet eerst ter ratificatie voor aan de burgers zelf. Door de burgers zelf de grondwet te laten ratificeren, kwamen zij zo dicht mogelijk bij het concept van "volkssoevereiniteit" van Rousseau. Binnen twee jaar hadden de burgers van de dertien staten de federale grondwet geratificeerd.

Geld speelde daarbij een belangrijke rol. Artikel VI van de ingediende Grondwet bepaalde dat de staten die tot de federatie zouden toetreden, van hun schulden zouden worden bevrijd. Vanaf dat moment zouden dat de schulden van de federatie zijn: een eenmalige schuldregeling. Maar na toetreding tot de federatie zouden ze voortaan verantwoordelijk zijn voor hun eigen financiën. Het was ook een signaal aan de schuldeisers dat de schulden zouden worden afbetaald.

Terzijde: Herbert Tombeur en ik hebben deze eenmalige schuldenregeling opgenomen in ons ontwerp van een federale grondwet voor Europa. Ik verwijs u naar onze European Federalist Papers en naar mijn boek https://www.faef.eu/trailer/.

Dit roept natuurlijk de vraag op: waar haalt de federatie het geld vandaan om de schulden van de deelnemende staten over te nemen? In Amerika werd dit bereikt door het werk van Alexander Hamilton, een van de drie auteurs van de Amerikaanse Federalist Papers, die kort na de ratificatie van de grondwet de minister van Financiën van de federatie werd. Hamilton zag de enorme schuldenberg niet als een probleem, maar als een voordeel. Met onder meer handige belastingmaatregelen, waaronder belastingen op luxegoederen zoals alcohol, de verkoop van land en importheffingen, kreeg hij ondanks het aanvankelijke verzet genoeg geld om de schulden weg te werken. Ook wist hij een nationale bank op te richten om de nationale kredietpositie te stabiliseren en een actieve rol te spelen bij het stimuleren van de economie. Het huidige federale Amerika bezit ongeveer 24% van het gecombineerde nationale inkomen van alle lidstaten. De EU slechts 1%. Dit geeft een idee van de financiële kracht van het federale deel van Amerika.

Terzijde: in paragraaf 1.5 van het jaarverslag 2012 heeft de Nationale Bank van Nederland duidelijk uitgelegd waarom en hoe het federale systeem in Amerika de bank- en economische crisis kort na 2008 onder controle kon krijgen. Het intergouvernementele geknoei van de EU met haar ineffectieve financiële systeem betekent a) dat we nog ver verwijderd zijn van een oplossing, b) dat de financiële transfers van noord naar zuid steeds meer conflicten veroorzaken en c) dat de EU niet bestand is tegen een mogelijke nieuwe wereldwijde financiële crisis.

Een eenmalige vereffening van de schulden van de lidstaten - naar Amerikaans voorbeeld - maakt het aantrekkelijk om toe te treden tot een Europese federatie. Het herstelt de fout van het Verdrag van Maastricht in 1992 om de euro te creëren zonder federale basis, en het maakt ook een einde aan de ruzie tussen rijke EU-lidstaten die steeds minder geld willen steken in de financiële putten van arme lidstaten die niet willen (of kunnen) voldoen aan de begrotingsverplichtingen uit het Verdrag van Lissabon en verdere afspraken. (Het zijn overigens niet alleen de arme landen die hun begrotingsverplichtingen niet nakomen). Met zo'n eenmalige regeling is een federaal Europa geen transferunie.

Men kan stellen dat deze regeling de arme landen een bonus geeft voor hun slechte begrotingsgedrag. Maar dat is de prijs die Europa betaalt voor het feit dat het deze maatregel niet al bij het Verdrag van Maastricht heeft ingevoerd. Hadden ze dat toen wel gedaan, dan hadden we nu niet in deze financiële puinhoop gezeten.

Het benodigde federale budget kan uit drie bronnen komen: 1) uit invoerheffingen door aanpassing van het bestaande systeem aan een federaal systeem, 2) uit federale belastingen met gelijktijdige verlaging van de nationale belastingtarieven en 3) uit de invoering van de Spahnbelasting op federaal niveau. De Spahn-belasting is een verbeterde, maar nog niet ingevoerde versie van de verworpen Tobin-belasting, een vorm van belasting op geldtransacties om de volatiliteit van de wisselkoersen te beheersen.

Terzijde: in 2004 verwierp de ECB een voorstel van België om de Spahnbelasting in België in te voeren omdat het in strijd zou zijn met het Verdrag van Lissabon. In mijn voorstel - om de Spahnbelasting in te voeren als een van de bronnen van een federale begroting - is er geen sprake meer van een Verdrag van Lissabon en zou deze vorm van belasting een einde kunnen maken aan de ongelijke verdeling van de financiële lasten tussen de lidstaten.

Ik nodig de lezers uit ideeën aan te dragen ter verbetering van deze middelen voor een op te richten federale begroting van de Verenigde Staten van Europa. Ook ideeën over de beste institutionele organisatie van het federale financiële stelsel zijn welkom.

In dit verband moeten we ons laten leiden door de woorden van Romano Prodi, voorzitter van de Europese Commissie van 1999 tot 2004 en premier van Italië van 2006 tot 2008: "Grote hervormingen maken een groot Europa".